تصمیم گیری چیست؟
در عصر حاضر، در زندگی روزمره با تصمیم گیری های چند معیاردی مختلفی از انتخاب یک لپ تاپ تا انتخاب شغل و ... رو به رو هستیم. در عرصه ی صنعتی گاهی اوقات نتیجه ی تصمیم گیری به قدری مهم است که بروز خطا ممکن است ضررهای جبران ناپذیری را بر ما تحمیل کند. امروزه مدل ها و روش های کمی نقش کلیدی در حل مسائل دارند. استفادهی موفق از روش های کمی می تواند منجر به راه حل های دقیق، قابل اطمینان و اقتصادی با صرف زمان معقول کرد. همانطور که تصمیم گیری جزء جدانشدنی مدیریت است، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نیز به بخش جدانشدنی از فرآیند تصمیم گیری بدل شده است.
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) یک ابزار کمکی برای تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) می باشد که کاربردهای فراوانی دارد. AHP پاسخی به نیاز بشر برای بررسی مسائل کیفی است که معیاری برای اندازه گیری ندارند و همواره در تصمیم گیری های ما همراه مسائل کمی ظاهر می شوند. این روش همچنین پیچیدگی های ناشی از تأثیر عوامل مختلف بر مسئله را با تمرکز مرحله به مرحله بر این عوامل و سپس ترکیب کردن نتایج این بررسیها حل میکند. در واقع AHP تصمیم گیری های پیچیده و تودرتو را قابل فهم و مقایسه می کند. همچنین میتوان از این خاصیت AHP برای ترکیب و یکی کردن نظرات پراکنددی افراد با توجه به اهمیت نظر آنها استفاده کرد.
روش AHP
روش تصمیم گیری سلسله مراتبی یکی از پرکاربردترین ابزارهای تصمیم گیری چند معیاره می باشد. دامنه ی تنوع زمینه های استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی تا کنون بسیار گسترده بوده است. وایدیا و کومار، در مقاله ی خود کاربردهای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی را در زمینه های انتخاب (مثلا انتخاب نرم افزار)، ارزیابی (مثلا ارزیابی عرضه کننده ها)، تخصیص (مثلا تخصیص مکان)، برنامه ریزی و توسعه، اولویت بندی و رتبه بندی، تصمیم گیری، پیش بینی، برنامه ریزی استراتژیک و زمینه های مرتبط و ... دسته بندی و بیان نموده اند.
همچنین استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای تخصیص منابع در حوزه های مختلف تولیدی، سیاسی، دولتی، مهندسی، آموزش، استخدام و ... گزارش شده است، که در برخی از این کار بردها، ابزار با ابزارهای دیگری از قبیل برنامه ریزی خطی نیز در کنار فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است.
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) یک ابزار کمکی برای تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) می باشد که کاربردهای فراوانی در زمینه های مختلف مثل کشاورزی.، دارویی و درمان ، سرویس های اینترنتی، مدیریت و اداره ی آب و ... دارد. به عنوان یک کاربرد، ساعتی از AHP برای شرکت BDS در جهت استخدام تعدادی کارمند استفاده کرده است. یکی از اهمیت های AHP، استفادهی آن برای بدست آوردن وزن های نسبی از ماتریس مقایسات زوجی (ماتریس قضاوت) است. روش بردار ویژه (EVAMI) یکی از روش های محاسبه ی وزن از ماتریس مقایسات زوجی است که توسط ساعتی ارائه شده است و از آنجایی که توافق جامع بر برتری آن وجود ندارد کاربرد زیادی ندارد.
فرآیند تصمیم گیری با چند معیار کمی و کیفی، با مشکلات فراوانی روبه روست. مثلا در انتخاب یک خودرو، اگر معیارهای مدل، ظاهر، قیمت و امنیت مطرح باشد، مشکلات زیر پیش می آید:
- نداشتن استاندارد برای اندازه گیری معیارهای کیفی
- نداشتن واحد برای تبدیل معیارها (کیفی و کمی به یکدیگر)
ضمنا با توجه به مشکلات مربوط به فرآیند تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، از جمله پیچیدگی و عدم وجود استاندارد از سرعت و دقت تصمیم گیری به مقدار زیادی کاسته شده و باعث میشود که این فرآیند به مقدار زیادی به فرد تصمیم گیرنده وابسته باشد. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامع ترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبی فراهم میکند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مسئله دارد. این فرآیند گزینه های مختلف را در تصمیم گیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیر معیارها را دارد، علاوه بر این بر مبنای مقایسه ی زوجی بنا نهاده شده، که قضاوت و محاسبات را تسهیل می نماید. همچنین میزان سازگاری و ناسازگاری تصمیم را نشان می دهد، که از مزایای ممتاز این تکنیک در تصمیم گیری چند معیاره می باشد.
تعیین حجم نمونه در AHP
جهت تکمیل پرسشنامه ها تعدادِ به عنوان خبرگان تحقیق انتخاب میشوند. این افراد دارای ویژگی های زیر می باشند:
دارای تجربه و سابقه کاری مورد قبول
مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر
آشنا به مباحث پژوهش
روش AHP روشی منطبق بر نظر خبرگان است یعنی اینکه پرسشنامه مقایسه زوجی را باید در اختیار خبرگان و کارشناسانی قرار دهید که بر همه معیارها و گزینه های مسئله اشراف و تسلط داشته باشند. در برخی مواقع ممکن است در جامعه آماری مورد نظر بیشتر از 3 یا 5 نفر خبره و جود نداشته باشد که از این بابت نیز مشکلی وجود ندارد و نتایج بدست آمده نیز کاملاً علمی و قابل اکتفا است چون پرسشنامه ها را خبرگان تکمیل کرده اند و نیاز به داشتن حجم بالای نمونه نیست.بنابراین شرایط مناسب استفاده از روش AHP در شرایط زیر ذکر شده است:
- تعداد معیارها، زیرمعیارها و گزینه ها در حد معقول باشد (زیاد نباشد)
- موضوع مسئله تخصصی و نیازمند نظر خبرگان باشد.
- می خواهید وزن و رتبه معیارها را به دست آورید.
- می خواهید وزن و رتبه گزینه ها را به دست آورید.
در مواقعی که تعداد افراد خبره برای پاسخگویی به مقایسات زوجی AHP از یکی بیشتر باشد بحث AHP گروهی پیش می آید که در این وبلاگ به آن پرداخته شده است.